مسجد در کلام باقرالعلوم(ع)

حضرت امام باقر(ع) به نقل رسول اکرم(ص) می فرماید: «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله لِجَبْرَئِیلَ؛ أَیُّ الْبِقَاعِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی، قَالَ: الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّ أَهْلِهَا إِلَی اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَیْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا؛ رسول اکرم از جبرئیل سؤال کرد، کدام مکان ها نزد خداوند محبوب تر است؟ جبرئیل عرض کرد: «مساجد» و دوست داشتنی ترین اهل مسجد نیز کسی است که پیش از همه به مسجد داخل و پس از همه از مسجد خارج شود.»

 

پیامبر اکرم(ص) در جای دیگری می فرمایند: «ای ابوذر! خوشا به حال پرچم داران روز قیامت که پرچم ها را به دوش برگرفته و پیش از دیگران به بهشت وارد می شوند. آنان همان کسانی هستند که در سحرگاهان و دیگر اوقات در رفتن به مساجد بر دیگران پیشی می گیرند.»(امالی، شیخ طوسی، ص۱۴۵)

 

در سیره نورانی امام باقر(ع) آمده است: «آن حضرت وقتی حاجتی داشت به مسجد می رفت و در آن مکان مقدس دعا می کرد.»

 

امام باقر(ع): «إِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ وَ أَنْتَ تُرِیدُ أَنْ تَجْلِسَ فَلَا تَدْخُلْهُ إِلَّا طَاهِراً وَ إِذَا دَخَلْتَ فَاسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ ثُمَّ ادْعُ اللَّهَ وَ اسْأَلْهُ وَ سَمِّ حِینَ تَدْخُلُهُ وَاحْمَدِ اللَّهَ وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ(ص)؛ امام محمد باقر(ع) فرمود: هرگاه خواستی وارد مسجد شوی و آنجا بنشینی، طاهر باش و وضو بگیر و چون وارد شدی، رو به قبله باش، سپس خدا را بخوان و از او درخواست نما و به هنگام ورود بسم الله بر زبان آور و خدا را ثنا بگو و بر پیامبر(ص) درود بفرست.»(تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۶۳).

 

آن حضرت درباره ورود به مسجدالحرام فرمودند: «هرگاه وارد مسجد الحرام شدی و رو به روی حجر الأسود قرار گرفتی، بگو: «گواهی می دهم که جز خداوند یکتا معبودی نیست. شریکی ندارد و شهادت می دهم که محمّد، بنده و فرستاده اوست. به خدا ایمان آورده و به طاغوت و لات و عزّی و پرستش شیطان و عبادت هر که جز خدا خوانده شود، کفر ورزیده ام. سپس نزدیک حجر الاسود رفته، دست راست بر آن بکش و بگو: «به نام خدا، و خدا بزرگتر است. خدایا این امانت من است که ادا کردم واین پیمان من که وفا نمودم، تا نزد تو گواهی دهد که به پیمان وفادارم.»

 

افلح، غلام حضرت امام باقر(ع) می گوید: با امام باقر(ع) برای حج بیرون شدیم. چون وارد مسجد الحرام شد، صدایش به گریه بلند شد. گفتم: پدر و مادرم فدایت! مردم نگاهت می کنند، کمی آهسته تر! حضرت فرمود: «ویحک یا افلح ولم لا ابکی لعل الله تعالی ان ینظر الی منه برحمه فافوز بها عنده غدا؛ وای بر تو ای افلح! چرا نگریم؟ شاید خدا با نظر رحمت به من بنگرد و با این نگاه، فردا نزد او رستگار شوم. سپس طواف کرد، آن گاه آمد نزد مقام رکوع کرد و چون سر از سجده برداشت، آن قدر اشک ریخته بود، که سجده گاهش خیس بود.(کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۱۹)

 

«من ترکَ الجماعةَ رغبةً عنها و عن جماعةِ المسلمین مِن غیرِ علةٍ فلا صلاة له؛ کسی که از روی بی میلی، بدون عذر و علت نماز جماعت را که اجتماع مسلمانان است، ترک کند، نمازی برای او نیست.»(وسایل الشّیعه،ج۸،روایت۱۰۷۰۰؛ مستدرک الوسائل، ج۶، ص۴۵۰).

 

امام باقر(ع) درباره آفات بی نظمی در نماز جماعت می فرماید:

 

امام باقر(ع): «ینبغی للصّفوفِ أن تکونَ تامّةً متواصلِةً بعضها الی بعض، و یکون بین کلِّ صفین قدر مسقط جسدِ الانسان اذا سجدَ؛

 

سزاواراست که صفها کامل و به هم پیوسته باشند، و میان دو صف فاصله به اندازه ای باشد که یک انسان بتواند سجده کند و اگر در نماز جماعت فاصله دو صف جلو و عقب کمتر از این باشد، چنین نمازی نماز کامل و درستی نیست.»(دعائم الاسلام، ج۱، ص۱۵۵)

 

امام باقر(ع) فرمود: «لاصلاه لمن لایشهد الصلاه من جیران المسجد الامریض او مشغول؛ نماز همسایه مسجدی که در جماعت مسجد حضور نمی یابد، کامل نیست؛ مگر اینکه بیمار یا گرفتار باشد.»(وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۷۸ و ۴۷۹).

 

کودکان را از کودکی باید به نماز تمرین داد. کودک باید با محیط مسجد مأنوس باشد. به تجربه ثابت شده است که اگر کودک به مسجد نرود، اگر در جمع نباشد نماز خواندن جمع را نبیند به این کار تشویق نمی شود.

 

گاهی متأسفانه رفتار و برخوردهای دور از انتظار مؤمنان نسبت به کودکانی که با اشتیاق برای نماز جماعت به مسجد آمدند، موجب سرخوردگی و شاید انحراف کودک از مسیر دین و خواندن نماز شود. شخصی می گوید:

 

در کوچکی همیشه سعی می کردم نماز خود را در مسجد بخوانم. روزی در حال نماز متوجه شدم پیرمردی مراقب من است. نمازم که به پایان رسید، پیرمرد به من گفت نمازت درست نیست و سپس با سخنان نیشدار خود مرا ملامت کرد. من غرق در سکوت بودم؛ هرگاه می خواستم از او بپرسم کجای نماز من اشتباه است، اجازه نمی داد و پیوسته می گفت نمازت درست نیست و امثال تو حق ندارند به مسجد بیایند. از آن به بعد تصمیم گرفتم دیگر به مسجد نروم و در منزل هم نماز نخوانم؛ این نخستین قدم برای ترک کامل نماز و انحرافم از طریق اسلام بود.(علی نقی فقیهی، شیوه هی ترغیب و جذب به نماز، ص۸۱)

 

این در حالی است که سیره معصومان(ع) کاملاً با این شیوه برخورد مخالف است. جابربن عبدالله می گوید: از امام باقر(ع) در مورد حضور کودکان در نماز جماعت مسجد پرسیدم. امام(ع) فرمودند: کودکان را در صف آخر در کنار هم قرار ندهید، بلکه آنان را در بین صف ها جداجدا بنشانید و با ایستادن بزرگ ترها در میانشان جدایی بیفکنید.»(اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، ج ۳،ح۳، ص۴۰۹).

 

ازاین رو کودکان احساس بی توجهی و بی احترامی نمی کنند و با این شیوه، هم احترام کودکان را حفظ کرده ایم و به آنان شخصیت داده ایم و هم انگیزه حضور آنان در مسجد و نماز جماعت بیشتر شده، و در عین حال به نماز جماعت نیز نظم خاصی بخشیده ایم.

 

در سیره نورانی امام باقر و صادق(ع) می خوانیم: در مسجد النبی به روشنگری می پرداختند و زوایای مکتب تشیع را می شناساندند و شاگردان آن بزرگواران، درمسجد کوفه آرا و اندیشه آنان را نشر می دادند. مسجد، با این پایگاه و جایگاه در میان مسلمانان شناخته شده بود.(وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۸۰).

 

جلسات درس حضرت باقر العلوم(ع) علاوه بر مدینه و مسجد النبی(ص) در مکه و مسجد الحرام هم تشکیل می شد؛ چنان که ابوبصیر می گوید که ابو جعفر(ع) با عده ای از شاگردان و یاران خود در مسجد الحرام نشسته و به درس و بحث مشغول بودند که طاووس یمانی با عده ای آمد و پرسید: «استاد جلسه کیست؟ گفتند: محمّد بن علی علیه السلام. طاووس یمانی گفت: من هم او را می خواهم.

 

امام باقر(ع) به یکی از شاگردانش به نام «ابان بن تَغْلب» او فرمود: «اِجْلِسْ فِی مَسْجِدِ الْمَدینَةِ وَ اَفْتِ النّاسَ فَاِنّی اُحِبُّ اَنْ یُری فِی شِیعَیتی مِثْلُکَ؛ در مسجد مدینه بنشین، و برای مردم فتوا بده، زیرا من دوست دارم در میان شیعیانم فردی مثل تو دیده شود.»(محدّث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۷).

 

امام باقر(ع) در صول با برکتش، در دانشگاه مسجدالنبی مدینه هیچگاه از تحکیم بنیادهای تفکّر شیعی لحظه ای غافل نبود؛ آن حضرت با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به رهبری تفکّر امامیّه و پیروان مسیر امامت اهتمام می ورزید.

 

مسجد از دو جهت دارای ارزش و منزلت است؛ یک جهت کلی و یک جهت خاص. یعنی برخی از مسجدها، افزون برآن که به عنوان مسجد ارزش دارند، از عنوانی دیگر، ارج و فضیلت ویژه نیز بهره می برند و احکام خاص دارند. مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد الاقصی و مسجد کوفه؛ همچنین مسجد جامع هرشهر در شمار این مساجد جای دارند.

 

حضرت امام باقر(ع) درباره فضیلت نماز در «مسجدالحرام» فرمودند:

 

«من صلّی فی المسجد الحرام صلاه مکتوبه قبل الله منه کل صلاه صلاها منذیوم وجبت علیه الصلاه و کل صلاه یصلیها الی ان یموت؛ کسی که یک نماز واجب در مسجدالحرام بخواند، خداوند تمام نمازهایی که از آغاز تکلیف تا پایان عمر می خواند، می پذیرد.»(وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۴۶).

 

امام باقر(ع) فرمودند: «الْمَسَاجِدُ الْأَرْبَعَةُ الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ مَسْجِدُ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ یَا أَبَا حَمْزَةَ الْفَرِیضَةُ فِیهَا تَعْدِلُ حَجَّةً وَ النَّافِلَةُ تَعْدِلُ عُمْرَةً؛ مسجدهای(معروف) چهار تا هستند؛ مسجد الحرام(مکه)، مسجد النبی صلی الله علیه و آله(مدینه)، مسجد بیت المقدس(فلسطین)، مسجد کوفه(عراق)؛ انجام هر یک از نمازهای واجب روزانه در هریک از آنها، ثواب و اجر حج واجب را دارد و به جا آوردن نماز مستحبی، اجر و ثواب عمره مفرده را دارد.»(وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۹۰).

 

همچنان که شروع و ادامه حکومت اسلامی در زمان رسول خدا(ص) از مسجد بوده و همچنین وصی و خلیفه بلافصل آن حضرت، حضرت امام علی(ع)، در مسجد حکومت را تشکیل داد و اداره حکومت هم از مسجد بوده، در این راستا معلوم است که شروع حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) از مسجد خواهد بود. «بعضی روایات مؤید آن است که حضرت حجت(عج) در آغاز کار با اندکی از یاران ظهور می کند و از مسجدالحرام ظهورش شروع می شود.»(عصر ظهور، علی کورانی، ص ۱۵).

 

در این باره از امام باقر(ع) روایت شده است که فرمودند: «همانا قائم ما از راه کوه ذی طوبی با ۳۱۳ مرد به عدد رزمندگان جنگ بدر میآید تا اینکه به حجر الاسود تکیه داده و پرچم پیامبر(ص) را می افرازد.»(بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۰۶) بنابراین روایت، شروع نهضت جهانی حضرت مهدی(عج) از مسجدالحرام است. و از آنجا به دنیا پیام خواهد داد، و ندای ملکوتی «أنا المهدی» را به گوش جهانیان خواهد رساند. آن حضرت برای فتح جهان، از مسجد شروع خواهد کرد.