شنبه / ۱۸ تیر ۱۴۰۱ / ۱۰:۱۱
سرویس : مسجد خبر
کد خبر : ۳۷۳۴۱
گزارشگر : ۶۹۲
یادداشت ویژه

به مناسبت روز عرفه

به گفته علّامه مجلسى روز عرفه از اعیاد بزرگ اسلامى است و کسى که بتواند این روز را در «عرفات» باشد، توفیق بزرگى دارد. این روز اعمال و دعاهاى فراوانى دارد و بهترین عمل در این روز، دعا است.

پایگاه تخصصی مسجد، ضمن بزرگداشت روز عرفه، به همین مناسبت یادداشتی تقدیم مخاطبان خود نموده است.

 

روز نهم ذی الحجة به نام «روز عرفه» شناخته می شود. این روز، یک روز پیش از عید قربان است و بنابر نظر فقها و مراجع شیعه، کسانی که حج به جا می آورند باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در این منطقه توقف کنند. این وقوف یکی از ارکان اعمال حج گزاران است؛ یعنی اگر یک حج گزار به «عرفات» نرود و مقداری هرچند کوتاه در آنجا نباشد، حجّ او باطل خواهد بود.(1)

معنای «عرفه» در لغت

«عرفه» از ماده «ع ر ف» به معنای به معنای ادراک، فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است.(2) گفته می شود «عرفات» را از این روی به این نام شناخته اند که زمینی مشخص و شناخته شده در میان کوه هاست.(3)

جایگاه معنوی روز عرفه

به گفته علّامه مجلسى روز عرفه از اعیاد بزرگ اسلامى است و کسى که بتواند این روز را در «عرفات» باشد، توفیق بزرگى دارد. این روز اعمال و دعاهاى فراوانى دارد و بهترین عمل در این روز، دعا است.(4) این روز، براى تقویت معرفت الهى، و رابطه عمیق تر با حضرت حق و شناخت صفات جمال و جلال پروردگار، بسیار مناسب و مغتنم است.

این روز، به ویژه براى کسانى که در سرزمین پرخاطره و انسان ساز «عرفات» باشند و در مناسک حج شرکت داشته باشند، سعادت مضاعف خواهد بود. آنان که در لباس سفید احرام، با قلبى مملوّ از عشق خداوند، دعاى عرفه امام حسین(علیه السلام) را در سرزمین عرفات زمزمه مى کنند، از این زلال معرفت ناب، بیش از دیگران سیراب مى شوند.

امام باقر از امام زین العابدین(علیهماالسلام) روایت کرده است که آن حضرت در روز عرفه جمعى را مشاهده کرد که دست نیاز به سوى مردم دراز کرده و کمک مى خواستند! حضرت فرمود: «واى بر شما! آیا از غیر خدا در این روز حاجت مى طلبید در حالى که در این روز امید مى رود که فضل خداوند حتّى شامل بچّه هایى شود که در شکم مادرانند!».(5)

در روایات بسیاری، روز عرفه به عنوان فرصتی برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی شده است.(6) در این روز، مخصوصا دعا براى مؤمنان و دوستان بسیار سفارش شده است. چه آنان که زنده اند و چه کسانى که از دنیا رفته اند.(7) از ابراهیم بن هاشم که از بزرگان شیعه است چنین نقل شده که «عبد اللَّه بن جندب» را در سرزمین عرفات دیدم که در روز عرفه، غرق در دعا و راز و نیاز بود. دست هاى خود را به سوى آسمان بلند کرده بود و اشک از چشمانش سرازیر بود، و فراوان گریه مى کرد؛ در پایان نزد او رفتم و گفتم: وقوف و عبادت هیچ کس را مثل تو ندیدم. گفت به خدا سوگند فقط براى برادران مؤمن دعا کردم، زیرا از امام موسى کاظم(علیه السلام) شنیدم که فرمود: هر کس براى برادران مؤمن خود دعا کند، از عرش ندا مى رسد که صد هزار برابر آن براى خود تو خواهد بود و من نخواستم از صد هزار برابر دعاى فرشتگان که یقینا مستجاب است، دست بردارم و براى خودم دعا کنم که نمى دانم مستجاب خواهد شد یا خیر!(8)،(9)

اعمال روز عرفه

در روز عرفه، انجام دادن چند عمل توصیه شده و به جا آوردن شان مستحب است. اعمالی مانند:

1. صدقه دادن(10)

2. روزه گرفتن که پاداش فراوانى دارد. البته اگر روزه در این روز سبب ضعف و ناتوانى جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترک آن بهتر است!(11) روشن است که روزه مربوط به کسانى است که در وطن هستند یا قصد اقامت ده روز کرده‏ اند.

3. غسل کردن قبل از غروب آفتاب.(12)

4. زیارت امام حسین(علیه السلام)؛ این زیارت طبق روایتى از امام صادق(علیه السلام) پاداش حج و عمره بسیار و جهاد فراوان دارد.(13) در روایات متعدّد معتبر، وارد شده که خداى سبحان در روز عرفه قبل از آنکه به حاجیان متوقّف در عرفات نظرى افکند، نظر رحمتش را به سوى زائران قبر حسین(ع) معطوف مى سازد.(14) در روایت دیگرى از امام صادق(ع) نقل شده است که خداوند در روز عرفه، توجّه خاصّى به زائران قبر امام حسین(ع) دارد، حاجات شان را برآورده مى سازد و گناهان شان را مى‏ آمرزد.(15) در حدیث دیگرى از سه امام بزرگوار، حضرت امام صادق و امام کاظم و امام رضا(علیهم السلام) آمده است که «هر کس روز عرفه به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند او را با ایمان محکم همراه با اطمینان باز مى گرداند».(16) به هر حال، احادیث در فضیلت زیارت امام حسین(ع) در روز عرفه، متواتر است. به همین دلیل سیل مشتاقان در این روز به سوى مرقد آن حضرت سرازیر مى شود.

5. دو رکعت نماز مخصوص بدین شرح که پس از نماز عصر، و قبل از آن که دعاهاى روز عرفه را بخواند، دو رکعت نماز در زیر آسمان، به جا آورد و به گناهان و خطاهاى خود اعتراف کند. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هر کس چنین کند، پاداش کسانى که در سرزمین عرفات اند را خواهد داشت و گناهانش آمرزیده گردد».(17)

مرحوم شیخ کفعمى کیفیّت نماز را این گونه آورده است: پس از آن که نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو، به جا آوردى، دو رکعت نماز بخوان؛ در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره توحید و در رکعت دوم، پس از سوره حمد، سوره کافرون را بخوان. بعد از آن نیز چهار رکعت نماز بگزار (هر دو رکعت به یک سلام). و در هر رکعت بعد از سوره حمد، پنجاه مرتبه سوره توحید را بخوان که نماز امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز به همین صورت است. آنگاه باید تسبیحات و اوراد و اذکار و صلوات هایی را به جای آورد که تفصیل آن در کتب ادعیه و مصادر مربوطه ثبت شده است.(18)،(19)

دعاى معروف امام حسین(ع) در روز عرفه‏

از جمله دعاهایى که خواندنش در روز عرفه سفارش شده است دعاى معروف و مشهور سالار شهیدان امام حسین(علیه السلام) است که از محتواى بسیار با ارزش و بى نظیرى برخوردار است؛ این دعاى پرفیض، گنجینه اى از معارف اسلامى است که راه خداشناسى و توبه و بازگشت به او را، به هر خداجوى مسلمانى مى آموزد و روح را به بالاترین اوج معرفت مى‏رساند به گونه ای که مى توان گفت یک دوره عرفان اسلامى در آن درج است.

در کتاب های تاریخی و منابع روایی، دقیقا گفته نشده که امام حسین(علیه السلام) در چه سالی این دعا را قرائت کرده اند اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد قرائت این دعا از جانب حضرت شان در آخرین سالی که به مکه آمده بودند و از آنجا عازم کربلا شدند، نبوده است چرا که ایشان در آن سفر واپسین اصلا در عرفات توقف نداشتند چون در آن سال در اثنای به جا آوردن اعمال حج متوجه شدند که مزدوران یزید در حال توطئه علیه شان هستند و برای اینکه خدایی ناکرده خونی در حرم امن الهی ریخته نشود، حج خود را به عمره تغییر نیت دادند و بعداز طواف و سعی و تقصیر، عازم کوفه شدند.

بشر و بشیر دو تن از اصحاب امام حسین(علیه السلام) و از فرزندان غالب اسدى(20) روایت کرده اند که: عصر روز «عرفه» در سرزمین «عرفات» خدمت امام حسین(ع) بودیم که آن حضرت با گروهى از اهل بیت و شیعیان خود، در نهایت خشوع و فروتنى، از خیمه خویش بیرون آمدند و در قسمت چپ کوه «جبل الرحمة» رو به سوى کعبه ایستادند و همانند فقیر و نیازمندى که چیزى طلب کند دست‏ها را در برابر صورت گرفتند و این دعا[دعای عرفه] را خواندند.(21)

درباره اصالت برخی از فرازهای پایانی دعای عرفه و انتساب آنها به امام حسین(علیه السلام) مناقشه ای بین برخی علما و محدثین وجود دارد و گروهی در آن فرازها تردید کرده و به برخی از گروه های منحرف منتسب شان کرده اند ولی باید توجه داشت که این تردیدها موجّه نیست و فرازهای مورد ادعا قرار گرفته شده، از لحاظ معنایی در حال و هواى دیگر فرازهایی این دعا هستند که اصالت شان ثابت شده و به طور کلی در آن فرازهای خاص نشانه ای از افزوده ‌های گروه‏‌هاى منحرف یافت نمی شود.(22)

تهیه و تحقیق: معاونت پژوهش پایگاه اینترنتی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

پی نوشت:
(1). جامع الفتاوی، مناسک حج، موسوی شاهرودی، سیدمرتضی، نشر مشعر، قم، 1428هـ ق، چاپ سوم، ص۱۷۳ و ۱۷۴.

(2). مفردات الفاظ القرآن، اصفهانی، حسین بن محمد راغب، دارالعلم، دارالشامیة، بیروت، دمشق، 1412هـ ق، چاپ اول، ص 560.

(3). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوی، حسن، قریشی، مرکز الکتاب للترجمة والنشر، تهران، 1402هـ ق، چاپ اول، ج 8، ص 96.

(4). زاد المعاد- مفتاح الجنان‏، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: اعلمى، علاءالدین‏، موسسة الأعلمی للمطبوعات‏، بیروت‏، 1423هـ ق، چاپ اول‏، ص 170.

(5). الخصال‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، انتشارات جامعه مدرسین‏، قم‏، 1362هـ ش، چاپ اول، ج 2، ص 517.

(6). من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم‏، 1413هـ ق، چاپ دوم‏، ج 2، ص 211؛ الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407هـ ق، ج 4، ص 146.

(7). زادالمعاد، همان، ص 170.

(8). همان.

(9). ن.ک: کلیات مفاتیح نوین، مکارم شیرازی، ناصر، مترجم: رسولی هاشم، مکارم، مسعود، حامدی، محمدرضا، محقق: قدسی، احمد، داودی، سعید، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، قم، 1390هـ ش، ص 852 و 853.

(10). من لایحضره الفقیه، همان، ج ۳، ص ۱۱۳.

(11). المصباح للکفعمی(جنة الأمان الواقیة)، کفعمى، ابراهیم بن على عاملى‏، دار الرضی(زاهدی)، قم‏، 1405 هـ ق، چاپ دوم، ص 661.

(12). همان.

(13). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، طوسى، محمد بن الحسن‏، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت‏، 1411 هـ ق، چاپ اول‏، ص 715.

(14). ن.ک: کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر بن محمد، محقق و مصحح: امینی، عبدالحسین، دارالمرتضویة، نجف، 1356هـ ق، چاپ اول، ص 170 و 171.

(15). همان، ص 170.

(16). بحارالأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، 1403 هـ ق‏، چاپ دوم، ج 98، ص86.

(17). زاد المعاد، همان، ص 172.

(18). المصباح للکفعمی(جنة الأمان الواقیة)، همان.

(19). ن.ک: کلیات مفاتیح نوین، همان، ص 853 و 854.

(20). معجم رجال الحدیث، خوئی، ابوالقاسم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، قم، 1373 هـ ش، چاپ پنجم، ج 4، ص 227.

(21). ن.ک: کلیات مفاتیح نوین، همان، ص 857 و 858.

(22). کلیات مفاتیح نوین، همان، ص ٨٧٨، پاورقی ١.
https://amoozesh.masjed.ir/u/yu4

اظهار نظر

ایمیل را وارد کنید
تعداد کاراکتر باقیمانده: 500
نظر خود را وارد کنید